Welkom in Het Gulden Cabinet!

Hoe zag een kunstverzameling eruit in de 16de eeuw, de Gouden Eeuw van Antwerpen?

Hoe zag een kunstverzameling eruit in de 16e eeuw, dé Gouden Eeuw van Antwerpen? We zochten het uit en toverden de woning van burgemeester en kunstliefhebber Nicolaas Rockox (1560-1640) in de Antwerpse Keizerstraat om tot een luxueus kunstkabinet met absolute topstukken uit de collecties van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) en het Rockoxhuis. Kom snel binnen en ontdek het zelf!

Dit is Nicolaas Rockox

Jouw gastheer. Een boeiende man. Hij was burgemeester van Antwerpen (maar liefst 8 keer!), burgerwachter en hoofdman van de kolveniersgilde, de politie van toen. Later werd hij ook tot ridder geslagen en hij was peismaker, een vrederechter. De muren van zijn huis hingen vol werken van kunstenaars als Frans Snijders, Anthony Van Dyck, Jacob Jordaens en zijn goede vriend Peter Paul Rubens. Verder verzamelde hij ook munten, Chinees kraakporselein, Venetiaans glas, boeken, schelpen én koralen. Tot slot had hij een prachtige tuin met bijzondere en zeldzame planten.

In deze eerste ruimte van Het Gulden Cabinet zie je enkele laatmiddeleeuwse meesterwerken. In de middeleeuwen lag de focus in de schilderkunst op religie en portretten.
Italiaanse kunstenaars leidden de renaissance in door dieptewerking en expressie in hun schilderijen op te nemen. Kijk maar eens naar rechts. Daar zie je Calvarieberg van Antonello da Messina.

Nico Van Hout is KMSKA-curator en medesamensteller van Het Gulden Cabinet. Hij vindt dat je absoluut even de tijd moet nemen om dit werkje van da Messina te bekijken. Want het is klein qua omvang, maar groots qua symboliek.

De slang die door de schedel kronkelt staat voor de dood en de duivel. De uil voor de zondaars die zich van het ware geloof afwenden. Mensen uit de middeleeuwen geloofden dat Adam op Golgotha, de berg waar Jezus gekruisigd werd, begraven was. De schedel links verwijst naar de kruisdood.

Adam en Eva hadden de zondeval over de mens gebracht. De kruisdood van Christus bevrijdde de mens van de zonde. Hier komen erfzonde en de overwinning op de dood samen.

Aardbeien, een konijn en een papiertje genageld op een stuk hout met daarop: "1475 - Antonello van Messina heeft mij geschilderd." Van deze Siciliaanse meester zijn over heel de wereld slechts 46 werken bewaard. Dit is zijn enige werk in België.

Ook de tweede tentoonstellingsruimte toont werken op de grens tussen de late middeleeuwen en de renaissance. Kijk even rond en ontdek o.a. werk van Vlaamse Primitieven zoals Rogier van der Weyden en Jan van Eyck.

Deze 'Heilige Barbara van Nicodemië' is een van de favorieten van KMSKA-directeur Manfred Sellink en het oudste onvoltooid gebleven paneel in de schilderkunst van de Nederlanden. Nadat hij de luchtpartij geschilderd had, staakte van Eyck zijn werk.

Achter Barbara verrijst een gotische kerktoren. Van Eyck greep het onderwerp aan om een eigentijdse bouwwerf te schilderen. Een onvoltooide torenromp in een onvoltooid schilderij.

De kunstenaar schilderde dit tafereel met een heel fijne penseelpunt en verdunde zwarte verf. Het bevat ook heel wat kleine correcties. Omdat het werk zo fijn is uitgevoerd, geloven sommigen dat dit werk wel degelijk voltooid is. Zij zien het als een op zichzelf staande tekening.

Dit is De Cleyn Salette, in Rockox’ tijd een ontvangstkamer waar je werken uit de renaissance kan bewonderen.
Wandel mee richting schoorsteen. Boven de deuropening links zie je het portret van de Heilige Hiëronymus van Jan Van Hemessen.

De Heilige Hiëronymus als monnik van Jan van Hemessen (Hemiksem ca. 1500 – na 1575)Rockoxhuis

Hiëronymus was een van de vier Latijnse kerkvaders. Op dit paneel is hij afgebeeld als een geleerde die in zijn studeervertrek aan het werk is.

Volgens de mythe had Hiëronymus een leeuw als huisdier die dagelijks een ezel begeleidde op zoek naar brandhout. Terwijl de leeuw sliep, werd de ezel meegenomen door een voorbijtrekkende karavaan met dromedarissen.

De schedel, het kruis van Christus en de Bijbel symboliseren de vergankelijkheid.

In de lucht zien we Christus op een regenboog en engelen die bazuinen bespelen om de doden op te roepen voor het laatste oordeel.

Nog in deze kamer, op de wand links naast het portret van de Heilige Hieronymus, kan je een 16de-eeuws landschap van Lucas van Valckenborch bewonderen.

Lucas van Valckenborch bracht de Maasvallei verschillende keren in beeld. Hier geeft hij een bijna oneindig en gedetailleerd panorama weer op een paneel van nog geen twintig bij dertig centimeter.

Vooraan gooien varkenshoeders stokken naar een grote eik. De eikels die naar beneden vallen, zijn voor hun varkens.

Als je verder kijkt zie je de Maas, met aan haar oevers ovens om ijzererts te smelten. Dit werk toont de metaalverwerking in de regio rond Luik.

Helemaal achteraan ontdek je waar je dit landschap kunt situeren. Je ziet de kerk, de Naamse poort en het kasteel van de stad Hoei.

Hoei bestaat vandaag nog steeds. Zo ziet het landschap op het achterplan van het schilderij er vandaag uit.

Terug in Antwerpen, terug in het Rockoxhuis. We zoomen in op dit bloemstilleven van Osias Beert.

Bloemstuk van Osias Beert I (Antwerpen ca. 1580 – 1624)Rockoxhuis

Beert schilderde bloemenstillevens in het begin van de zeventiende eeuw. Dit is echter geen natuurlijk boeket want tulpen zijn voorjaarsbloemen, terwijl rozen en anjers zomerbloemen zijn.

In dit boeket zie je een tak rozemarijn, teken van trouw. Het kruid kwam vaak voor in bruidsboeketten.

Diverse insecten zitten op een subtiele manier verscholen in het boeket. We zien rupsen, vliegen en een koolwitje, een soort vlinder.

Nadat Rockox twee panden in de Keizerstraat kocht, liet hij ze verbouwen tot één woning in Vlaamse renaissancestijl. Hij voegde er deze kunstkamer, Tgroot Salet, en een studeerruimte bij.

Maria in aanbidding voor het slapende Jezuskind van Peter Paul Rubens (Siegen 1577 – Antwerpen 1640)Rockoxhuis

In 1608 keerde Peter Paul Rubens na 8 jaar terug uit Italië. Rockox werd toen één van zijn belangrijkste opdrachtgevers. Voor dit werk, in circa 1616 geschilderd, stond vermoedelijk Isabella Brant, de eerste echtgenote van Rubens, model. In het kindje Jezus herkennen we de gelaatstrekken van Nicolaas, hun tweede zoontje.

Rubens situeerde zijn religieuze taferelen meestal in een huiselijke context. Het dekentje getuigt van een warme eenvoud. Rubens schilderde Nicolaas vaak als een cherubijn met blonde krullen.

Nog in deze ruimte trekt de renaissanceschouw meteen de aandacht. Het is de enige originele schouw in het Rockoxhuis. Boven de schouw prijkt een prachtig schilderij van Jacob Jordaens.

"Soo d'oude songen soo pepen de ionge" is een eeuwenoud spreekwoord dat zoveel wil zeggen als "de ouderen geven het goede voorbeeld, de jongeren volgen hen na". Of dat nu goed is of niet, laten we even in het midden.

Bovenaan kun je het spreekwoord zelf lezen. De Antwerpse barokschilder Jacob Jordaens was er helemaal weg van en heeft het spreekwoord verschillende keren uitgebeeld. Dit zou de eerste keer zijn geweest.

De oude man is waarschijnlijk Adam Van Noort, leermeester en schoonvader van Jordaens. Misschien is de doedelzakspeler Jordaens zelf, maar dat is niet erg zeker.

Er staan allemaal lekkere dingen op tafel. Eigenlijk is dit een heel zintuiglijk werk waarin Jordaens zowel horen en zien als proeven afbeeldt.

De 'camer achter Trgoot Salet' was de studeerkamer van Rockox. Naast schilderijen was er ook plaats voor kleine voorwerpen en studieobjecten, zoals schelpen uit alle windstreken en verschillende bustes. In deze ruimte zie je o.a. 'Twee studies van een manskop' van Anthony van Dyck

Twee studies van een manskop van Anthony van Dyck (Antwerpen 1599 – Blackfriars 1641)Rockoxhuis

Van Dyck was een belangrijke portretschilder in het tweede kwart van de zeventiende eeuw. Hij bezat het talent om erg raak de karakters van de geportretteerden te vatten.

Van Dyck schilderde in verschillende lagen (ook hoogsels genoemd) waardoor er meer contrast en expressie in het portret ontstaat.

De baarden zijn zeer in detail uitgewerkt. Om ze zo realistisch mogelijk weer te geven, gebruikte van Dyck penselen bestaande uit slechts enkele haartjes.

Als we rondkijken in deze ruimte zien we centraal een schilderij met een heel indrukwekkende lijst: 'De verloren zoon' van Peter Paul Rubens.

Rubens trok graag richting platteland waar hij schuren, landbouwwerktuigen en dieren schetste. Die tekeningen bewaarde hij om ze in diverse composities te verwerken. Zo kwam de boerenkar uiterst rechts ook in een ander werk voor.

De verloren zoon smeekt de dienstmeid om wat varkensvoer. Hij laat er zelfs een traan voor.

Achteraan in de stal staan paarden die verzorgd worden door stalknechten. Kaarsen zorgen voor licht.

Een knecht vertrouwt het niet en kijkt achterdochtig toe.

Reizigers onderweg van Jan Brueghel I (Brussel 1568 – Antwerpen 1625)Rockoxhuis

Eindigen doen we met dit landschap van Jan Bruegel I. In de 16de eeuw was reizen niet evident en alleen weggelegd voor de rijken. Een reiziger kon met paard en kar maximaal 50 km per dag afleggen.

Breughel hechtte veel belang aan de uitwerking van de details. Zo zijn de stijgbeugels van de ruiter, de ladingen in de kar en de rieten koetsen van de huifkar minutieus geschilderd.

Let op de bijzondere lichtinval van de avondzon op het dorp in de achtergrond. Reizigers moesten voor het vallen van de avond binnen de veilige muren van een stad zijn.

We sluiten ons bezoek af in de tuin van Nicolaas Rockox. Die was ook toen hij nog leefde een prachtige groene oase in de stad.

Credits: verhaal

Je kan Het Gulden Cabinet nog tot 2 juli 2017 bezoeken in Museum Rockoxhuis.

Credits: alle media
Het uitgelichte verhaal kan in sommige gevallen zijn gemaakt door een onafhankelijke derde partij en kan afwijken van de standpunten van de hieronder vermelde instituten die de content hebben geleverd.
Google-apps