Αλλαγή Φρουράς στη Γάζα

Του Γιώργου Ρήγα

Συχνά λέγεται ότι δεν έχουν σημασία τα πρόσωπα αλλά οι πολιτικές. Ωστόσο, επειδή συχνά οι πολιτικές συμβαίνει να μην είναι τίποτα άλλο από το αποτύπωμα των προσώπων που ασκούν διοίκηση, οι αλλαγές στην κορυφή οργανώσεων δικαίως συνεχίζουν να τραβούν την προσοχή των απανταχού παρατηρητών. Και αυτό ακριβώς έγινε την 13η Φεβρουαρίου με την ανακοίνωση του Ισλαμικού Κινήματος Αντίστασης, γνωστότερο με το αραβικό αρκτικόλεξο Χαμάς, ότι μετά από προγραμματισμένες εσωτερικές διεργασίες ο 55χρονος Γιάχια Σινουάρ αναδείχτηκε νέος επικεφαλής της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας.

Η εξέλιξη αυτή αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον διότι ο Σινουάρ, σε αντίθεση με τον προκάτοχο του Ισμαήλ Χανίγιε, είναι σχετικά άγνωστος. Εδώ είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως η αντικατάσταση του Χανίγιε δεν φαίνεται να είναι υποβάθμιση. Και αυτό γιατί εκτιμάται πως μαζί με τον Μούσα Αμπού Μαρζούκ, ένα άλλο ιδιαίτερα προβεβλημένο στέλεχος, θα μοιραστούν τις ανώτερες θέσεις στην ηγεσία της Χαμάς καθώς ο σημερινός γενικός επικεφαλής Χαλέντ Μεσάαλ έχει δηλώσει πως θα αποχωρήσει από το πόστο του. Με δεδομένο ότι η απομάκρυνση Χανίγιε δεν συνιστά τεκτονική αλλαγή στο εσωτερικό της οργάνωσης είναι λογικό να αναρωτιέται κανείς τι ακριβώς σηματοδοτεί η εκλογή Σινουάρ. Η απάντηση στο κρίσιμο αυτό ερώτημα αναδεικνύεται όταν κανείς εξετάσει τι πόστο ανέλαβε ο 55χρονος ισλαμιστής και στη συνέχεια το συνδυάσει με την προσωπικότητα του.

Η εσωτερική διοίκηση της Χαμάς χωρίζεται σε τέσσερις τομείς, τη Δυτική Όχθη, τη Λωρίδα της Γάζας, τη διασπορά και τους κρατουμένους. Η Δυτική Όχθη μπορεί να είναι η μεγαλύτερη περιφέρεια των αυτόνομων παλαιστινιακών εδαφών, αλλά αφενός λόγω του ελέγχου που ασκεί εκεί η Παλαιστινιακή Αρχή του Μαχμούντ Αμπάς, και αφετέρου της διευρυμένης επιχειρησιακής ελευθερίας του ισραηλινού στρατού, η Χαμάς στο συγκεκριμένο τομέα δεν μπορεί να αναπτύξει αξιόλογη δράση. Τα φυλακισμένα στελέχη της οργάνωσης, παρότι είναι φορείς ισχυρών πολιτικών συμβολισμών, δεν μπορούν να πράξουν πολλά λόγω των αντικειμενικών περιορισμών που απορρέουν από τον εγκλεισμό τους. Η διασπορά έχει τη σημασία της, καθώς από εκεί κυρίως προέρχονται όσοι στελεχώνουν τα γραφεία της οργάνωσης στις διάφορες αραβικές και ισλαμικές χώρες, αλλά η μη παρουσία της στο χώρο των εξελίξεων τη βάζει αναπόδραστα σε δεύτερη μοίρα.  

Από την άλλη πλευρά, η Γάζα δεν είναι απλά ένας ακόμα τομέας ευθύνης. Αντίθετα, η Γάζα είναι η περιοχή όπου η Χαμάς όχι μόνο ασκεί de facto κρατική διοίκηση από τον Ιούνιο του 2007, αλλά και όπου δραστηριοποιείται με σχετική ελευθερία το στρατιωτικό της σκέλος. Μάλιστα εξαιτίας αυτής της ελευθερίας κίνησης, η ένοπλη πτέρυγα έχει σήμερα καταφέρει να εξελιχθεί σε ένα μικρό και ευέλικτο επαγγελματικό στρατό. Με απλά λόγια, η ηγεσία του τομέα της Γάζας είναι ένα από τα πιο σημαντικά πόστα στο οργανόγραμμα της Χαμάς.

Η εκλογή Σινουάρ λοιπόν δεν μπορεί παρά να είναι ένα μήνυμα για την αποκωδικοποίηση του οποίου είναι απαραίτητο να ξετυλιχθεί το προφίλ του νέου προσώπου της οργάνωσης. Ο Σινουάρ έχει περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του στη φυλακή. Τέθηκε υπό κράτηση για πρώτη φορά σε ηλικία 20 ετών. Λίγο αργότερα, συγκεκριμένα το 1985, καταδικάστηκε για συμμετοχή στην ίδρυση της οργάνωσης Μαζντ. Η δράση της τελευταίας θα μπορούσε να παρομοιαστεί με εκείνη της εαμικής ΟΠΛΑ κατά την γερμανική κατοχή καθώς βασικός της σκοπός ήταν η εξουδετέρωση πληροφοριοδοτών. Η Μαζντ έγινε πιο ενεργή μετά την έναρξη της πρώτης Ιντιφάντα το Δεκέμβριο του 1987. Μοιραία η αυξημένη δράση του Σινουάρ τον έβαλε στο στόχαστρο των ισραηλινών αρχών που το 1989 τον καταδίκασαν σε τέσσερις φορές ισόβια για δολοφονίες Παλαιστινίων που συνεργάζονταν με τους Ισραηλινούς. Έμεινε στη φυλακή μέχρι το 2011 όταν και απελευθερώθηκε στο πλαίσιο της συμφωνίας ανταλλαγής κρατουμένων Χαμάς-Ισραήλ. Από το 2011 ο Σινουάρ φέρεται να έχει ενεργό ρόλο στο στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης, κάτι που εξηγεί την απόσταση του από τα φώτα της δημοσιότητας. Σε αντίθεση με τον μετριοπαθή Χανίγια, ο Σινιουάρ θεωρείται γεράκι και αλλεργικός στους συμβιβασμούς. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ήταν αντίθετος με τη συμφωνία που οδήγησε και τον ίδιο στην ελευθερία καθώς θεωρούσε ότι η Χαμάς έπρεπε να αξιώσει από το Ισραήλ υψηλότερο τίμημα για την αποδέσμευση του στρατιώτη Γκιλάντ Σαλίτ.  

Μηνύματα προς το εξωτερικό και το εσωτερικό

Η τοποθέτηση ενός ακραίου και σχετικά άγνωστου στελέχους από το ένοπλο σκέλος στην ηγεσία της Χαμάς στη Γάζα είναι σαφής ένδειξη για στροφή της οργάνωσης σε λιγότερο μετριοπαθείς πολιτικές που κάθε άλλο παρά άσχετες μπορεί να είναι με τις εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις που αυτή αντιμετωπίζει. Είναι γνωστό πως ο καταστατικός χάρτης της Χαμάς απαιτεί την εξάλειψη του Ισραήλ. Παράλληλα όμως με αυτή την μαξιμαλιστική και μη ρεαλιστική αξίωση, οι ηγέτες της Χαμάς έχουν επανειλημμένα δηλώσει πως είναι ανοικτοί σε μια μακράς διάρκειας ανακωχή με το Ισραήλ αν το τελευταίο αποχωρήσει από τη Δυτική Όχθη και άρει τον αποκλεισμό της Γάζας. Δηλαδή η Χαμάς είναι έτοιμη να κάνει συγκεκαλλυμένα ότι έκανε και ο Αραφάτ το 1988. Ο Σινουάρ ίσως να μην είναι ένθερμος υποστηρικτής αυτής της άποψης αλλά αυτό λίγη σημασία έχει καθώς λόγω της δεδομένης ισορροπίας δυνάμεων μια τέτοια λύση δεν μπορεί να προωθηθεί από τη Χαμάς, αλλά μονάχα από τον ισχυρό παίκτη της σύγκρουσης, δηλαδή το Ισραήλ. Όμως, εδώ και χρόνια, η κυβέρνηση του Τελ Αβίβ κινείται σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Ως εκ τούτου, η εκλογή Σινουάρ θα πρέπει να ιδωθεί ως μήνυμα ότι η Χαμάς δεν έχει να περιμένει τίποτα από το Νετανιάχου και πως σε περίπτωση που προκληθεί από επιθετικές ενέργειες δεν θα δείξει την ίδια αυτοσυγκράτηση με το παρελθόν.  

Η εμφάνιση του Σινουάρ στο προσκήνιο όμως έχει περισσότερο να κάνει με τις εσωτερικές παρά τις εξωτερικές προκλήσεις της Χαμάς. Η οργάνωση διοικεί τη Γάζα για σχεδόν δέκα χρόνια της οποίας οι κάτοικοι βρίσκονται σε πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση. Και παρά το ότι ο πληθυσμός της Γάζας χρεώνει στο Ισραήλ τα δεινά του, δεν μπορεί να παραβλέψει πως η Χαμάς δεν κατάφερε όλα αυτά τα χρόνια να του προσφέρει ουσιαστική λύση. Η Χαμάς λοιπόν έχει λόγους να αισθάνεται ανασφαλής και να επιθυμεί να ισορροπήσει εσωτερικούς κινδύνους. Στην περίπτωση της ο σοβαρότερος εσωτερικός κίνδυνος μοιάζει να είναι μια ριζοσπαστικοποίηση του στρατιωτικού σκέλους και ειδικά των νεαρότερων μελών του που αμφισβητούν τη σπουδή της ηγεσίας για μετριοπάθεια. Τα αποτελέσματα αυτής της δυσαρέσκειας είναι εσχάτως παραπάνω από ορατά καθώς αρκετά στελέχη είτε αποσκιρτούν για να ενσωματωθούν στο παρακλάδι του Ισλαμικού Κράτους στο Σινά, είτε αναλαμβάνουν αυτόνομη δράση μέσα στη Γάζα. Δεν είναι λίγες οι φορές που τέτοιες ομάδες έχουν εξαπολύσει ρουκέτες στο Ισραήλ κλιμακώνοντας την ένταση σε χρονικές στιγμές που η διοίκηση της Γάζας επιδιώκει ηρεμία.

Οφείλουμε λοιπόν να μεταφράσουμε την αναρρίχηση του Σινουάρ στην πρώτη γραμμή της ηγεσίας της Χαμάς κυρίως ως προσπάθεια της τελευταίας να αναβαπτίσει την εμπιστοσύνη του στρατιωτικού σκέλους σε αυτή. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το όλο εγχείρημα είναι ιδιαίτερα ριψοκίνδυνο γιατί κανείς δεν ξέρει ποιος στο τέλος θα παίξει τον ρόλο του "χρήσιμου ηλίθιου". Με άλλα λόγια δεν είναι σίγουρο πως η ηγεσία της Χαμάς, στην προσπάθεια της να κατευνάσει τους στρατιωτικούς, δεν θα αυτοκαταργηθεί ακούσια προς όφελος τους. Αλλά αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές, και σε αυτό το στοίχημα της Χαμάς τον πιο κρίσιμο λόγο θα τον έχει το Ισραήλ. Διότι το πως, πότε και τι αντικειμενικό σκοπό θα έχει η επόμενη ευρεία στρατιωτική επιχείρηση στη Γάζα εναπόκειται πάλι στην πολιτική βούληση του πιο ισχυρού παράγοντα της εξίσωσης, δηλαδή της κυβέρνησης του Τελ Αβίβ.

* Ο κ. Ρήγας είναι διδάκτορας Ισλαμικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. Η διατριβή του είχε θέμα τις σχέσεις της Χαμάς με την Αίγυπτο.