We worden bekrompen en zelfzuchtig
Nederland keert in zichzelf. "Als je op een camping zit met alleen maar Wolter Kroes om je heen, loop je het risico dat dát je beeld wordt van de werkelijkheid."
Nederland wil niet langer een moreel kompas zijn voor andere landen, klaagde Agnes van Ardenne, oud-minister en scheidend ambassadeur bij de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN.
Nederland lijkt op 'een boze, verongelijkte buurman', voegde Trouw-columnist Rob de Wijk eraan toe. En intussen sprak vicepremier Verhagen uit begrip te hebben voor de angst voor het buitenland en stemde de Tweede Kamer voor meer Nederlandstalige muziek op Radio 2.
Twee denkers, Désanne van Brederode en Grahame Lock, over Nederland dat in zichzelf keert:
Schrijfster en filosoof Désanne van Brederode deelt de zorgen van Agnes van Ardenne: "Ik sprak laatst een Italiaanse intellectueel die zei: 'Zijn we jullie nu ook al kwijt?' Nederland was voor haar altijd een land geweest waar ze zich aan vast kon houden.
"En ook immigranten die hier al jaren zijn en die dit land heel bijzonder vonden, vooral onze cultuur van tolerantie en zorg, zijn zwaar teleurgesteld. Om niet te zeggen: bitter."
Grahame Lock, hoogleraar wijsbegeerte van de managementwetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen, woont in Oxford, Engeland: "Toeschouwers in het buitenland, tenminste in West-Europa, reageren steeds negatiever op een verwijzing naar Nederland. Ik schat dat Nederland en Denemarken op dit moment een ongeveer even negatieve reputatie hebben. Veel mensen denken dat het de twee meest racistische landen van Europa zijn.
"Laat je de naam 'Nederland' vallen, dan reageren mensen in het buitenland onmiddellijk met 'Wilders'. Niet met 'de PVV' - de partij kennen ze niet. Maar Wilders. Veel meer buitenlanders kennen Wilders dan bijvoorbeeld Mark Rutte, die zo goed als onbekend is. En zelfs als hij bekend zou zijn, waar zou hij dan voor staan? Voor de deal met Wilders.
"Wilders heeft de reputatie clever te zijn. Intelligenter dan de rest van de Nederlandse politieke klasse. Of dit een accurate inschatting is, laat ik buiten beschouwing. Maar zo is het beeld."
Van Brederode: "Ik heb me altijd al afgevraagd of het allemaal wel zo mooi was als het leek, met die tolerantie en ruimdenkendheid van ons - ook vóór 11 september en Fortuyn. Mijn boek 'Het opstaan' uit 2004 gaat daarover. Wij Nederlanders zijn erg goed in het verwoorden van idealen, we hebben altijd wel een mooie gedachte in de aanbieding. Maar om er daden aan toe te voegen, dat is een heel ander verhaal."
Lock: "De Britten zien Nederland als een soort good time land - zolang het economisch voor de wind gaat, kunnen de Nederlanders het zich permitteren om een profiel van tolerantie en vrijheid naar buiten te brengen, met 'roodlicht-Amsterdam' als uithangboord. Maar zodra er iets misgaat, vallen de Nederlanders terug in wederzijds wantrouwen en vijandigheid tegen buitenlanders. Nogmaals, dat is het beeld.
"Nederland is in dit opzicht trouwens niet uniek. Overal in Europa, in het bijzonder in Noord-Europa, komt men soortgelijke verschijnselen tegen. Het enige verschil is dat Nederland ooit een bijzondere reputatie had. Die heeft het niet meer."
Van Brederode: "Ik geloof wel dat er ooit ook een grond was voor die bijzondere reputatie. Er was oprechte betrokkenheid, denk aan de anti-kernwapendemonstraties in de jaren tachtig. Maar voor velen bleef het toch bij vrijblijvende woorden. En nu het populisme meer de ruimte krijgt, blijkt dat enkel woorden en gedachten niet genoeg zijn om weerstand te bieden tegen xenofobie en nationalisme.
"Een Congolese vluchteling vertelde me dat de mensen die het hardst riepen over ruimhartig vreemdelingenbeleid, veelal linkse mensen, in de praktijk het minst voor hem deden. Degenen die daadwerkelijk tijd en aandacht voor hem hadden, waren mensen uit CDA- en ChristenUnie-kringen.
"Debatteren over tolerantie en multiculturalisme en op de wereld gericht zijn - dat is niet genoeg. Waarschuwen voor populisme kan heel belangrijk zijn, maar je moet niet overdrijven. Neem de 'Mars der Beschaving'. Er wordt met spierballentaal gereageerd op spierballenmaatregelen. Niets anders dan intern elkaar de maat nemen, met veel grote woorden.
"Terwijl een gezonde dosis humor, nuance en relativeringsvermogen hier meer op hun plaats zouden zijn dan wilde vergelijkingen met dictaturen.
"Op Facebook voeren geletterde vrienden felle debatten, maar bijna alleen maar over binnenlandse problematiek. Ze voeren campagnes waarin Wilders wordt vergeleken met Kadafi. Nou begrijp ik best dat je als linksige kunstenaar, zoals ik zelf ook ben, een hoop dingen die je belangrijk vindt, verkwanseld ziet worden. Maar als je daar op deze manier over discussieert, laat dat wel pijnlijk zien dat je geen enkel gevoel hebt voor mondiale verhoudingen. Je zal maar door Kadafi's regime gemarteld zijn, en zo'n vergelijking horen."
Lock: "De vergelijking slaat ook in andere opzichten nergens op. Kadafi belichaamde oorspronkelijk de nationale beweging in zijn land, net als Nasser dat deed in Egypte. Met andere woorden: historisch kan Kadafi worden gezien als een tegenstrijdige maar progressieve kracht, ondanks wat hij later is geworden. Van Wilders kan niemand zoiets beweren.
"In tegendeel: de eerste keer tragedie, de tweede keer farce, zoals Marx zei. Wilders stelt geen toekomst voor, maar is parasitair op de frustraties en de weinig-hoop-ideologie van delen van de bevolking van een land dat zich schijnbaar in een neerwaartse spiraal bevindt."
Van Brederode: "Ik vind het gek dat er überhaupt al jaren nauwelijks meer de straat op wordt gegaan voor mensen in of uit andere landen. Zoals gezegd: ik begrijp best dat mensen verontwaardigd zijn over bijvoorbeeld de minachting voor kunst en cultuur die dit kabinet aan de dag legt. Maar ik denk wel: hoe kan je jezelf zo beschaafd vinden, terwijl je je nauwelijks druk maakt over de toon waarop diezelfde regering over migranten spreekt. Onder het mom van 'internationaal en vrij denken' kun je net zo bekrompen en zelfzuchtig worden als de partij waar je tegen ageert.
"De manier waarop we in Nederland omgaan met nieuwe Nederlanders houdt rechtstreeks verband met onze visie op buitenlandse politiek. Als je hier op een camping zit met enkel Wolter Kroes om je heen, loop je het risico dat dát je beeld wordt van de werkelijkheid. En als je dan mensen in Griekenland ziet demonstreren, denk je: het zal wel."
Lock: "Klopt. De minachting voor kunst en cultuur van dit kabinet is in Europa overigens evenmin een uitzondering. Eigenlijk is ze overal in de westerse wereld te bespeuren. De heersende kringen in de economie en politiek zijn eenmaal in een filistijnse cultuur beland die niet meer terug te draaien is. Ooit beschaafd, thans vulgair.
"Wel is het filistinisme van de regerende kringen in Nederland erger dan in sommige andere landen. In Groot-Brittannië bijvoorbeeld is het gedeeltelijk voortbestaan van het oude klassensysteem een factor in het verzet tegen de snel groeiende vulgariteit van de samenleving. In dit verband laat Nederland ons duidelijker de dreigende toekomst zien."