'Ik vraag me soms serieus af wie er naast me zit'

Is de collega naast hem in de cockpit misschien wel gevaarlijker dan de passagiers in de cabine? De Nederlandse piloot Jan Cocheret (57) beschreef twee maanden geleden zijn ongemakkelijke gevoel al in een column voor het luchtvaarttijdschrift Piloot en Vliegtuig. De komst van de dichte cockpitdeur na 9/11 geeft piloten de kans om een collega buiten te sluiten en de macht over te nemen. 'Ik vraag me serieus weleens af wie er in de cockpit naast me zit', schreef Cocheret. 'Wie garandeert me dat ik hem of haar kan vertrouwen?'

Vanuit zijn woonplaats in het Midden-Oosten vertelt Cocheret, oud-vlieger bij Air Holland en DHL en nu gezagvoerder op een Boeing 777 bij een internationale luchtvaartmaatschappij, over het leven in de cockpit en de consequenties van het ongeluk met de Airbus van Germanwings. 'Er zal nu zeker wat gaan veranderen. De samenleving eist dat er iets aan de situatie wordt gedaan, ook als het maar de vraag is of dat echt helpt.'

Bent u weleens bang voor de piloot op de stoel naast u?

'Bang niet. Het contact wordt nooit zo persoonlijk dat ik dat zo voel. Wij zijn professionals, we werken in een formele structuur waarin iedereen weet wat er van hem verwacht wordt. Iedereen kent zijn taak en gedraagt zich daarnaar. Natuurlijk krijg ik weleens iemand naast me van wie ik denk: die gaat niet zo lekker. Maar je gaat in de cockpit geen diepgaand gesprek beginnen. We blijven in onze professionele rol. En dus word ik niet bang.'

U schreef: 'Misschien is er net iets verschrikkelijks met hem gebeurd waardoor hij het helemaal niet meer ziet zitten. Ik hoop niet dat ik dat ontdek als ik na een bezoekje aan de wc voor een gesloten cockpitdeur kom te staan.'

'Een paar procent van de bevolking heeft psychische problemen, en dat zal bij piloten niet anders zijn. Iemand kan ontsporen. Hoe groter de luchtvaartmaatschappij, hoe groter de kans dat je naast iemand komt te zitten die je nog nooit gezien hebt. Dus weet je eigenlijk niet wat er bij die collega speelt.'

Moeten piloten dan in vaste teams gaan vliegen?

'Nee, dat is ook niet goed, dat gaat ten koste van de professionaliteit. En bovendien is dat qua werkschema niet haalbaar. '

Moet dan de deur voor de cockpit weer weg?

'Die deur is er gekomen om kapingen zoals op 9/11 te voorkomen. Sinds die tijd zijn er niet zo veel kapingen meer geweest. Maar daarvoor ook niet. Dus hoeveel draagt die deur bij aan de veiligheid? Dat weet niemand. Toch zal zij niet meer verdwijnen. Die deur heeft te maken met de fundamenten van ons veiligheidsdenken: dat we alle risico's willen uitsluiten. Daarmee creëer je soms meer problemen dan dat je oplost. De verantwoordelijken móéten die deur hebben om te kunnen zeggen: we hebben gedaan wat we konden.

'Kijk, ik heb de eerste twintig jaar van mijn carrière met een open cockpitdeur gevlogen. Ik vond dat hartstikke leuk, en de meeste passagiers ook. Ik heb duizenden mensen gehad die tijdens de vlucht even in de cockpit kwamen kijken. Nooit problemen mee gehad. Maar die tijd is voorbij, klaar. Sommige piloten van mijn generatie zeiden: 'Die dichte deur, daar doe ik niet aan mee, het is altijd goed gegaan.' Maar toen kwamen de passagiers naar hen toe, die wilden dat de deur dicht ging. De samenleving eist nou eenmaal maatregelen, en de samenleving zit ook in de cabine. Zo'n deur is onontkoombaar.'

Welke onontkoombare maatregelen zullen na het Germanwings-ongeluk volgen?

'Ik voorzie drie maatregelen. Ze zullen de deur anders willen programmeren, zodat een buitengesloten piloot op de een of andere manier toch altijd de cockpit in kan. Ik heb geen specifiek idee hoe dat zou moeten gebeuren, maar ik verwacht wel weer een technologische oplossing.

'Ten tweede zullen de procedures voor de bezetting van de cockpit gelijkgetrokken worden. Net als nu in de VS gebeurt: er mag niet slechts één piloot in de cockpit zijn. Dan moet er een stewardess of steward naar binnen. Dat zal heel snel worden ingevoerd. Het probleem zal je er niet mee oplossen, maar je doet tenminste iets.

'Ten derde zal er in de jaarlijkse medische keuring meer naar psychologische factoren worden gekeken. Daar verwacht ik eerlijk gezegd niet zo veel van. De situatie van zo'n keuring is een beetje raar: je gaat naar de dokter terwijl je gezond bent, dus je wilt ook gezond vertrekken. Daarom laat niet iedereen daar het achterste van zijn tong zien. In de simulatortrainingen wordt wel gekeken naar gedrag en stressbestendigheid, daar is wel iets uit af te leiden. Daarnaast zijn er vertrouwensteams waar je vermoedens over collega's kunt melden, bijvoorbeeld over alcoholgebruik, drugs, medicijnen, maar daar stapt een piloot niet snel naartoe. Wie ben ik om te oordelen over die man die ik maar één vlucht zie? Iedereen heeft weleens een offday. Ik denk dat de waarschuwingen eerder moeten komen van de mensen uit de omgeving van de piloten.'

Helpen meer maatregelen?

'We moeten niet op het hysterische af allerlei paardenmiddelen gaan bedenken om op zich kleine risico's af te dekken. Dat gaat in onze open samenleving ten koste van onze vrijheid. Bovendien kunnen procedures op een gegeven moment averechts werken. Dan word je zo afgeleid door alle handelingen die je moet doen om naar de wc te kunnen, dat je niet meer aan vliegen toe komt.'

Behalve een depressieve collega kan er ook een extremistische collega naast u belanden. Maakt u zich daar weleens zorgen over?

'Nee, helemaal niet.'

Het is toch voorstelbaar dat een geradicaliseerde collega u om die reden zou buiten sluiten?

'De luchtvaart is enorm veilig. Elk jaar lopen 30 miljoen vluchten gewoon goed af. Ja, er zijn altijd scenario's denkbaar die slecht eindigen. Zo gaat dat in het leven. Vanaf het moment dat je geboren wordt, loop je risico.'

Leeft het ongeluk onder piloten?

'Van Kaapstad tot Alaska, iedereen is ermee bezig. Iedereen probeert zich voor te stellen: wat zou ik doen, als ik voor die gesloten deur sta?'

Wat zou u doen?

'Niet zo veel. Als de ander die deur op slot doet, dan houdt het verhaal daar op. Je weet precies wat er gaat gebeuren. Je kan er tegenaan gaan rammen, maar dat maakt toch niet meer uit. Dan is het echt klaar.'

Hebt u het idee dat passagiers nu anders tegen piloten aankijken?

'Ik heb zeker het idee dat wij piloten ons enorm bewust moeten zijn van het feit dat het vertrouwen geschaad is. We moeten doen wat we kunnen om dat te herstellen. Zelf sta ik vaak tijdens het in- en uitstappen bij de deur en loop voor de vlucht langs de passagiers in het voorste deel van het vliegtuig. Dat blijf ik zeker doen en waar mogelijk nog meer.'

Sommige stewardessen bij KLM blijken vooruitlopend op nieuwe regelgeving op eigen initiatief al in de cockpit te gaan zitten als een van de piloten naar de wc gaat. Ziet u dat ook gebeuren?

'Ik kan me zeker voorstellen dat dat gaat gebeuren. Luchtvaartbemanningen zijn gewone mensen die net als ieder ander geschokt zijn door wat er is gebeurd. Als het bemanningsleden veiliger lijkt om er zelf voor te zorgen dat er altijd twee mensen in de cockpit zitten, dan is dat een goed idee.'

Dan nog kan een kwaadwillende piloot een stewardess uitschakelen. Is de mens de zwakke plek in het vliegtuig?

'Het is een gegeven dat het vliegen steeds meer is geautomatiseerd en dat het vliegen daardoor steeds veiliger is geworden. Zonder enige twijfel gaan we uiteindelijk naar onbemande vliegtuigen toe. Bij militaire drones zie je dat al. En ja, daar zullen we echt gewoon instappen, zoals we nu in onbemande metro's stappen. Uiteindelijk zal ik overbodig zijn.'