ÇOCUKLARDA ÜST SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARI

Sonbahar ve kış mevsimlerinde daha sık yaşanan, özellikle okul, kreş gibi çocukların hep birlikte olduğu ortamlarda oluşan üst solunum yolu enfeksiyonları hakkında pek çok sorunun cevabını Marmara Üniversitesi Çocuk Göğüs Hastalıkları Bilim Dalı’ndan Doç. Dr. Fazilet Karakoç verdi.

- Üst solunum yolu enfeksiyonu nedir?
Üst solunum yolu enfeksiyonu, soğuk algınlığı olarak da bilinir. Hem dünyada hem de ülkemizde doktor vizitlerine ve okula gidememeye en sık neden olan hastalıklardan biridir.
200‘den fazla virüs bu hastalığa yol açar. Mikroorganizmalar burun ve boğazda iltihaba yol açar. Çocukların bir çoğu yılda 5-8 kez üst solunum yolu enfeksiyonu geçirirler. Yuvaya giden çocuklarda bu sayı artabilir. 6 yaşından büyük çocuklarda hastalık sıklığı azalır. Adolesan yaş grubunda yılda 2-4 kez görülür.

Çocuklar, erişkinlere göre daha sık üst solunum yolu enfeksiyonu olurlar. Bağışıklık sistemleri olgunlaşır, ayrıca okul, yuva gibi ortamlarda diğer çocuklar ile temasları olur.

- Üst solunum yolu enfeksiyonu hangi mevsimlerde daha sık olur?
Genellikle sonbahar ve kış mevsimlerinde ortaya çıkar. Düşünülenin aksine havanın soğuması ve çocuğun üşümesi ile ilgisi yoktur.
- Çocukların okula gitmesi virüsler ile karşılaşmayı arttırır.
- İnsanlar hava soğuk olduğu için iç ortamlarda birbirlerine yakın temasta kalırlar.
- Düşük nem, burun mukozasını kurutur, bu durumda kişi soğuk algınlığına yol açan virüslere karşı daha hassastır.

- Belirtileri nelerdir?
Üst solunum yolu enfeksiyonunun belirtileri, çocuk virüsü aldıktan 1-3 gün sonra başlar ve genellikle 1 hafta sürer. Bu süre çocuktan çocuğa değişkenlik gösterir. (1-2 haftaya kadar sürebilir.)
• Bebeklerde; huzursuzluk, hafif ateş, burun tıkanıklığı, uyku sorunları, bazen kusma, ishal olabilir.
• Daha büyük çocuklarda burun akıntısı, burun tıkanıklığı, boğazda kaşıntı, boğaz ağrısı, halsizlik, hapşırık, geniz akıntısının yol açtığı hafif öksürük vardır.

- Soğuk algınlığına nasıl yakalanılır?
Üst solunum yolu enfeksiyonu olan bir kişi hapşırık ya da öksürük ile hastalığa yol açan virüsü yayar. Virüs havadan damlacık yolu ile bir kişiden diğerine yayılabileceği gibi direkt temas yolu ile ya da oyuncak gibi ortak kullanılan objeler ile bulaşabilir.

SOĞUK ALGINLIĞININ GRİPTEN FARKI NEDİR?
Soğuk algınlığının gripten ayırımı önemlidir.
- Soğuk algınlığında ateş yoktur ya da hafiftir, gripte yüksek ateş vardır.
- Soğuk algınlığında başağrısı bazen vardır, gripte hemen her zaman vardır
- Soğuk algınlığında hapşırık sıklıkla vardır, gripte daha az sıklıkla rastlanır.
- Soğuk algınlığında hafif öksürük, gripte daha şiddetli öksürük vardır.
- Soğuk algınlığında hafif halsizlik vardır, çocukların enerji düzeyi çok etkilenmemiştir. Gripte ise halsizlik daha belirgindir ve haftalar sürebilir.
- Soğuk algınlığında boğaz ağrısı genellikle vardır, gripte boğaz ağrısına daha nadiren rastlanır.

- C vitamini kullanımı faydalı mıdır?
Vitamin C kullanımı hastalığın sıklığını önlemez, semptomları azaltmaz. Uzun süre yüksek doz kullanımın bazı yan etkileri olabilir ishal gibi mesela...

ÜST SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONU TEDAVİSİ
Viral üst solunum yolu enfeksiyonunun tedavisi yoktur. Kullanılan bazı tedaviler semptomları azaltabilir, fakat çocukların daha kısa sürede iyileşmesini sağlamaz. Tedavisiz 7 gün, tedavi ile 1 haftadır.

Tedavide asıl önemli olan destekleyici tedavidir:
• Çocukların sıvı alımının arttırılması,
• Sigaraya maruziyet önemli, sigaraya maruz kalan çocuklar hem daha sık hastalanıyorlar hem de semptomları daha ağır ve daha uzun süreli oluyor,
• Serum fizyolojik ile burnun tenizlenmesi ve aspire edilmesi önemli,
• Hafif ateş, huzursuzluk var ise analjezik verilebilir,
• Burun akıntısı ve tıkanıklığını azaltmaya yönelik tedavilerin etkinliği çok sınırlıdır, sadece hekime danışılarak verilmelidir,
• Aspirin kesinlikle kullanılmaz,
• Antibiyotik bakterileri öldürür ama üst solunum yolu enfeksiyonlarına yol açan virüsleri öldürmez.Viral enfeksiyonlarda gereksiz antibiyotik kullanılması bakterilerde direnç gelişimine yol açar, gerçekten bu ilaçlara ihtiyacımız oldugunda işe yaramazlar. Antibiyotik sadece doktor önerisi ile kullanılmalıdır.

- Çocuklarımızı sık soğuk algınlığından koruyabilir miyiz?
1- Hasta kişilerden uzak tutun. (Bu her zaman mümkün değil.)
2- Sık el yıkama çok önemli. Çocuklara bu alışkanlığın öğretilmesi gerekli.
3- Çocukların elleri ile ağızlarına, gözlerine dokunmaları da enfeksiyon alımını arttırabilir.
4- Özellikle birçok çocuğun bir arada bulunduğu ortamlarda oyun alanlarının ve oyuncakların uygun şekilde temizlenmesi önemli.

- Üst solunum yolu enfeksiyonu komplikasyonları nelerdir?
Kulak enfeksiyonları (orta kulak iltihabı), sinüs enfeksiyonları, pnömoni (zatürre) oluşabilir.

PNÖMONİ (ZATÜRRE) NEDİR?
Hem dünyada hem de ülkemizde çocuklardaki önlenebilir ölüm nedenlerinden biridir. Ülkemizdeki 1-4 yaş ölümlerinin yaklaşık yüzde 40’ından zatürre sorumludur. 2 yaşından küçük olan, erken doğan, anne sütü almayan, yeterli beslenemeyen, kalabalık ortamlarda yaşayan, altta yatan kronik hastalığı olan, sigaraya maruz kalan, anne yaşı küçük ve anne eğitimi az olan çocuklarda sıklıkla görülür.

- Zatürre’den nasıl korunulur?
Anne sütü ile beslenme çok önemli. İlk 6 ay sadece anne sütü diyoruz ama çocukların sadece yüzde 10’u ilk 3 ay sadece anne sütü alıyor. Aşılama çok önemli çünkü ülkemizde kızamık, boğmaca ve tüberküloz zatürrenin en önemli etkenleri arasında.

ZATÜRENİN BELİRTİLERİ
- 39-40 derece ateş
- Titreme
- Öksürük
- Göğüs ağrısı-karın ağrısı
- Nefes darlığı var ise mutlaka zatürre düşünülmeli ve çocuk hemen doktora götürülmelidir.

ERKEN TEŞHİS VE TEDAVİ ÖLÜMLERİ AZALTIR
Tanı, hastanın şikayetleri, fizik muayenesi, akciğer grafisi gerekir ise balgam ve kan tahlilleri ile yapılır.

AŞILAMA
Zatürre aşısı: 2 yaşın altındaki çocuklara 2-4 ile 6-18. aylarda Sağlık Bakanlığı’nın da aşı programı içerisinde pnömokok aşısı yapılıyor. Daha büyük çocuklarda ise tüm çocukların aşılanmasına gerek yok. Sadece risk grubunda yer alan kronik hastalığı olan çocuklara önerilir.

UZAMIŞ ÖKSÜRÜK NEDİR?
4 haftadan uzun süren öksürüğe uzamış öksürük diyoruz. Uzamış öksürük hem çocuklarda hem de ebeveynlerde belirgin bir endişeye yol açan bir semptomdur. Çocuklarda öksürük oldukça sıkıntı verici olabilir, uykusunu, okul performansını, oyun oynamasını engelleyebilir. Uygun olmayan, çoğu zaman gereksiz birçok ilaç tedavide kullanılır ve çocuklar olası yan etkilere maruz kalırlar.

BUNLARA DİKKAT!
Bazı çocuklarda hava yolu hassasiyeti olabilir ve üst solunum yolu enfeksiyonlarını takiben uzun süren öksürük, hırıltı, nefes darlığı gibi şikayetler ortaya çıkabilir.

• 4 haftadan uzun süren öksürük,
• Kriz şeklinde öksürük,
• Koşup oynamak ile ya da gülme ağlama ile artan öksürük,
• Göğüste hırıltı, nefes darlığı,
var ise hava yolu hassasiyeti düşünülmelidir.

Böyle durumlarda hastanın şikayetlerinin şiddetine ve sıklığına göre bazı koruyucu ilaçlar verilmesi ve gerekli tetkiklerin planlanması gerekir.

Tekrarlayan zatürreleri olan ya da çeşitli tedavilere rağmen uzun süren öksürükleri olan çocuklarda bir an önce tanısı ve tedavisi yapılması gereken -altta yatan- bazı hastalıklar olabilir.

Mesela, yabancı bir cismin nefes borusuna kaçması, aile tarafından farkedilmeyebilir ya da önemsenmeyebilir. Çocuğun hava yollarına kaçan ve tanı almayan bir yabancı cisim genellikle yiyecekler, kuruyemişler uzun süren öksürük, hırıltı, tekrarlayan zatürrelere sebep olabilir.

KİSTİK FİBROZİS: Genetik bir hastalık, özellikle tekrarlayan öksürük, balgam, hırıltıları olan büyüme-gelişme geriliği olan çocuklarda göz önünde bulundurulmalıdır. Ailede akraba evliliği ve kardeş ölüm öyküsü var ise bu da önemli!

Ayrıca, tekrarlayan reflü ya da dirençli solunum sistemi sorunlarına yol açabilir.